kartka z historii?

1 listopada 1918 r, czyli 96 lat temu we Lwowie proklamowane zostało powstanie państwa ukraińskiego.

 Fakt bardzo trudny dla Polaków. Okupiony krwią lwowskich nastolatków, którzy ginęli w walce o miasto. Zmitologizowany i zapisany w historii Polski jako jeden z filarów walki o niepodległość ojczyzny.

Patriotycznie przeżywając walki Orląt zapominamy o drugiej stronie. Zabieramy jej prawo do stanowienia własnego państwa. Zapominamy, że Ukraińcy też chcieli mieć własne państwo. Że mieli też do niego prawo. Ba, nawet byli szybsi. Swoją niepodległość proklamowali 1 listopada. Polacy 11 dni później. Nie wspominając o tym, że w Kijowie w tym czasie państwowość ukraińska istniała już od kilku - kilkunastu miesięcy.

Tak, mamy prawo mitologizować Orlęta. Mamy prawo i obowiązek. Oni ginęli za swoją Ojczyznę. Ale nie mamy prawa twierdzić, że Ukraińcy nie mieli również prawa do samostanowienia. Że państwo ukraińskie to właściwie przypadek historii. A takie teksty potrafiłam usłyszeć w kontekście ostatnich wydarzeń na Ukrainie. Że Ukraińcy to właściwie nie naród.

Jakim narodem w takim razie my jesteśmy? „Oddając cześć Orlętom szanujemy heroizm własnych bohaterów” – napisał parę lat temu jeden z lwowskich publicystów. Dlatego dzisiaj pamiętajmy o tych co zginęli broniąc Ojczyzny, zarówno o Orlętach, jak i młodych Strzelcach Siczowych. Oni też ginęli za Ojczyznę. Tak jak i dzisiaj ich potomkowie giną na wschodzie kraju.

Nie zdepce waszych kurhanów 
Niepamięć, nie zrówna ich z ziemią, 
Bo wie, że w ich chłodnych komnatach 
Bohaterowie drzemią
 (Jan Kasprowicz "Kochanym Obrońcom Lwowa" 1919)

Żydzi w Warszawie cz.2

W kontekście otwarcia nowego muzeum - Muzeum Historii Żydów Polskich, antropolożka postanowiła przyjrzeć się tej wielowiekowej warszawskiej koegzystencji. Za Janem Stanisławm Bystroniem, klasykiem polskiej etnografii i autorem książki "Warszawa" (Warszawa, wydanie II, 1977), antropolożka donosi więc o sytuacji Żydów w Warszawie na przestrzeni dziejów: 

Za Stanisława Augusta "wedle dawnych przywilejów nie wolno było mieszkać Żydom w Warszawie i miasto starało się o niedpuszczanie ludności żydowskiej, ale właściciele jurydyk, dla których ruchliwy i pracowity żywioł żydowski wydawał się pożądany, osiedlali  ich w swoich jurydykach lub też tworzyli dla nich pod miastem specjalne osady, jak na przykład Nowa Jerozolima (skąd nazwa alej Jerozolimskich do dziś dnia pozostała" (s. 114-115).

W 1766 Marszałek Mniszech wydaje rozporządzenie nakazujące eksmisję Żydów z Warszawy i okolicy, osiem lat później ponawia je, a Nowa Jerozolima zostaje zburzona.
Gdy Żydzi przenoszą się do Raszyna, na skutek czego zaczyna on być konkurencją handlową dla stolicy, jej władze wydają zgodę na osiedlanie się kupców żydowskich na Marywilu (czyli w rejonie dzisiejszych ulic Senatorskiej i Wierzbowej) i Pociejowie (obok Marywilu, tereny dzisiejszego Teatru Narodowego).

Od 1784 roku aby Żydzi mogli przebywać w Warszawie, "każdorazowo musiał uzyskać pozwolenie na pobyt nie dłuższy niż dwa tygodnie, za opłatą 15 groszy" (s.115). Były to tzw. bilety żydowskie.

W końcu XVIII wieku było więc Żydów w Warszawie coraz więcej. Nie tylko tych legalnych, m.in przebywających na biletach (tych dwutygodniowych, a także rocznych, choć wydawanych niezwykle rzadko) czy podczas sejmów, jak i  nielegalnie. Od 1792 roku Wg. spisu ludności z 1792 roku w Warszawie mieszka ich ponad 6,5 tysiąca, co stanowi 8,3% ogółu mieszkańców, najwięcej na Pradze, gdzie nie było ograniczeń dla osadnictwa. (s.115).

W 1794 roku ponowiony został przepis o biletach żydowskich, a ci którzy owych nie nabędą, otrzymają karę grzywny.
W 1795 roku, gdy Warszawa weszła w ręce Rosjan, wydano zgodę na osiedlenie się tych kupców, którzy osiedlili się tu przed wkroczeniem wojsk. Pozostali musieli miasto opuścić. (s.151).

cdn...

Żydzi w Warszawie

W kontekście otwarcia nowego muzeum - Muzeum Historii Żydów Polskich, antropolożka postanowiła przyjrzeć się tej wielowiekowej warszawskiej koegzystencji. Za Janem Stanisławm Bystroniem, klasykiem polskiej etnografii i autorem książki "Warszawa" (Warszawa, wydanie II, 1977), antropolożka donosi więc o sytuacji Żydów w Warszawie na przestrzeni dziejów: 

Żydzi w Warszawie pojawiają się prawdopodobnie w końcu XIV wieku. Mieszkają w obrębie murów miejskich (m.in. na ulicy Żydowskiej) oraz na przedmieściach. Zajmują się handlem i lichwą, a także leczeniem. Mają synagogę i cmentarz.

„W latach 1454-1455 mamy głuche wieści o pogromie powstałym pod wpływem akcji św. Jana Kapistrana”. (s.24)

„W 1483 książę Bolesław nadaje mieszczanom warszawskim przywilej wykluczający obcych kupców od możności prowadzenia handlu detalicznego poza obszarami głównych jarmarków” (s.25)

W  1527 Zygmunt Stary potwierdza przywilej „de non toleranids Judaeis”, na mocy którego zabrania Żydom mieszkać w Starej i Nowej Warszawie, a także na przedmieściach, a także posiadać tam domy, mieszkania i nieruchomości.

Ulica Żydowska zostaje zabudowana, a w miejscu kirkuty w 1531 roku powstaje piekarnia. (s.30-31)
Zygmunt August potwierdza to w 1570 roku i zakazuje Żydom mieszkać w promieniu dwóch mil od miasta.

Wiek siedemnasty – „miasto nadal teoretycznie nie dopuszcza ani dysydentów, ani Żydów, chociaż jak zawsze, są od tej reguły wyjątki. Tak więc Żydzi mogą bywać w stolicy w czasie sejmów (…). Oczywiście do Żydów utrzymują się dawne zakazy. Nie wolno więc ludności żydowskiej mieszkać na stałe w mieście, dopuszcza się Żydów jedynie w czasie walnych sejmów, i to za opłatą (takie „sejmowe”) (…) Ale nie znaczy to, jakoby Żydów poza okresami sejmów w ogóle w mieście nie było; mieszkali oni tu poza wiedzą władz lub też za cichą ich zgodą; było ich zwłaszcza dużo w jurydykach*, gdzie władze były daleko bardziej pobłażliwe, a Żydzi byli potrzebni czy to jako pośrednicy, czy rzemieślnicy” (s. 68-69). 

Ciąg dalszy nastąpi...

* jurydyka - za wikipedią: (łac. iuridicus = prawny) – osada obok miasta królewskiego, rzadziej enklawa na gruntach miejskich, niepodlegająca władzom miejskim i miejskiemu sądownictwu.

Miejskie festiwale

Połowa czerwca 2014 to czas, gdy ulicami Warszawy przechodzi Parada Równości, w knajpach króluje kolektywnie oglądany mundial, a do tramwajów pod stadionem nie można wsiąść, bo zapchali je uczestnicy festiwalu muzycznego organizowanego przez pewną telefonię komórkową. Wszystko składa się na piękną całość radosnego, świętującego miasta, w którym wszyscy całują się przy radosnyc piosenkach Lily Allen, która podobno wczoraj śpiewała w naszym mieście.

Niech żyje URBAN FESTIWAL!

Ale miejskie festiwale to nie tylko powszechna radość, imprezowanie i wydawanie pieniędzy (czyt. inwestowanie w "przemysł kulturalny" przez "klasę kreatywną"). Mimo że polskie wydarzenia cieszą się jeszcze relatywnie niewielkim zainteresowaniem gości z zagranicy, to coraz częściej możemy zauważyć jak neoliberalne strategie zarządzania miastem wkraczają w sferę kultury. Najlepszym przykładem były działania miasta wokół EURO 2012.
W 1996 roku Patrick Loftman i Brendan Nevin pisali, że jedna ze strategi zarządania miastem koncentruje się właśnie na organizowaniu i współfinansowaniu wraz z prywatnymi partnerami festiwali miejskich, które łączą estetykę, zabawkę i ostentacyjną konsumpcję. Efektem są tysiące turystów odwiedzających miasto. Niezależnie od tego, czy jest to Europride ( w 2007 Madrycie było 2,5 mln. uczestników), Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej, Olimpiada, czy maratony, są to działania, w których doświadczanie miasta jest determinowe przez różne czynniki (w tym: płeć, pochodzenie etniczne, status majątkowy, czy orientację seksualną). Ciekawie opisuje strategie włączania i wykluczania pewnych grup Gordon Waitt.

Jeszcze kilka lat temu sprawczość  (agency - w ostatnich latach ulubione pojęcie antropologów) mieszkańców i mieszkanek miast (i nie tylko) w zakresie inwestowania w miejskie festiwale była zdecydowanie mniejsza. 
Ale ostatie działania pokazują, że coś w tej kwestii się ruszyło. 
Wystarczy spojrzeć nie tylko na sukces akcji grupy "Kraków przeciw igrzyskom" (na Facebooku mają ponad 23 000 fanów, a w referendum 69,72 proc. głosujących opowiedziała się przeciw imprezie, ale przede wszystkim na to, co dzieje się obecnie w Brazyli, gdzie odbywa się Mundial (relacja w Wyborczej i komentarz w Dzienniku Opinii). Podobno Brazylia wydała na niego 13 mld dolarów (czyli więcej niż na oba mundiale wydały razem Niemcy i RPA). Kto na tym stracił, a kto zyskał odpowiadają sami Brazyliczycy wychodząc na ulice.

Tak jak w 2010 Chorwaci śpiewali homofobom "Fuck you. Fuck you very, very much. Cause your words don't translate and it's getting quite late, so please don't stay in touch" (i po polsku: "Pieprz się! Pieprz się bardzo serdecznie. Twoje słowa nie mają sensu i robi się już późno, więc proszę, nie pozostawajmy w kontakcie), tak dziś niemal wszyscy śpiewają organizatorom miejskich festiwali i wychodzą po swoje. Niestety, nie zawsze skutecznie.


--
Loftman, P., and Nevil, B. (1996). Growing for growth: prestige projects in three British cities. Urban Studies 33, pp. 991–1020.

Waitt, G. (2008)Urban Festivals: Geographies of Hype, Helplessness and Hope. Geography Compass Volume 2, Issue 2, pages 513–537.